İnsan Hakları Hukuku, egemen devletler arasında uluslararası sözleşmelerle bağlayıcılığı sağlanmış olan bir uluslararası hukuk alanıdır.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS), 4 Kasım 1950’de Avrupa Konseyi üyelerinin üzerinde anlaştıkları ve imza attıkları bir uluslararası sözleşmedir. Sözleşme Avrupa Konseyi üyesi 47 devlet tarafından onaylanmıştır.
İmzacı devletlerin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni uymalarını sağlamak amacıyla , 1959 yılında Avrupa Konseyi’ne bağlı uluslararası statüde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kurulmuştur.
Türkiye 18 Mayıs 1954’te AİHS’ni onaylamış, 28 Ocak 1987’de de AİHM’ne bireysel başvuru hakkını tanımıştır. Mahkemenin zorunlu yargı yetkisini ise 28 Ocak 1990’da kabul etmiştir.
İnsan Hakları Hukuku alanında AİHS’nin dışında başka uluslararası insan hakları belgeler de vardır. Bu belgeler bağlayıcı olmamakla birlikte, uluslararası insan hakları hukukunun uygulanmasına, anlaşılmasına ve geliştirilmesine katkıda bulunur ve bir siyasi yükümlülük kaynağı olarak kabul edilir.
Sözleşme temel metninde düzenlenen hak ve özgürlükler şunlardır:
- Yaşam hakkı (madde 2)
- İşkence yasağı (madde 3)
- Kölelik ve zorla çalıştırma yasağı (madde 4)
- Özgürlük ve güvenlik hakkı (madde 5)
- Adil yargılanma hakkı (madde 6)
- Masumiyet karinesi (m. 6/2)
- Savunma hakkı (m. 6/3)
- Kanunsuz ceza olmaz ilkesi (madde 7)
- Özel ve aile hayatına saygı hakkı (madde 8)
- Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü (madde 9)
- İfade özgürlüğü (madde 10)
- Toplantı ve dernek kurma özgürlüğü (madde 11)
- Evlenme hakkı (madde 12)
- Etkili başvuru hakkı (madde 13)
- Ayrımcılık yasağı (madde 14)
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile güvence altınan alınan hakların ihlal edilmesi durumunda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvurma hakkı vardır. Ancak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvurmadan önce Türkiye’deki iç hukuk yollarının tamamen tüketilip artık başvurulacak başka bir hukuki mercinin bulunmaması gerekmektedir. Türkiye’de tüm hukuk yolları tamamlandıktan sonra gidilebilecek son merci Anayasa Mahkemesi olup Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuruda bulunmak gerekmektedir.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru
Bireysel başvuruda bulunabilmek için tüm kanun yollarının tüketilmiş olması gerekir. Kanun yollarının tüketilmesinden sonraki 30 gün içerisinde, Anayasa Mahkemesi’nin sitesinde bulunan bireysel başvuru formu doldurulur ve başvuru formu mahkemeye gönderilir veya elden teslim edilir.
Başvuru formunda aşağıdaki hususlara yer verilir:
- Başvurucunun ve varsa temsilcisinin kimlik ve adres bilgileri.
- İşlem, eylem ya da ihmal nedeniyle ihlal edildiği ileri sürülen hak ve özgürlükler.
- Dayanılan Anayasa hükümleri.
- İhlal gerekçeleri.
- Başvuru yollarının tüketilmesine ilişkin aşamalar.
- Başvuru yollarının tüketildiği.
- Başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarih.
- Varsa uğranılan zarar.
- Dayanılan deliller ile ihlale neden olduğu ileri sürülen işlem veya kararların aslı ya da örneği.
- Harcın ödendiğine dair belge.
- Avukat aracılığıyla yapılması halinde vekaletname.
- Başvuru formu doğrudan Anayasa Mahkemesi’ne verilebileceği gibi yahut herhangi bir adliyeden muhabere yoluyla da gönderilebilir.